Jesień to czas kiedy żegnamy lato, sezon obfitości owoców i warzyw. Minęły wakacje, skończyły się urlopy i często wpadamy w tzw. ”jesienną depresję”. Mamy poczucie straty i skupiamy się na tym co było, pomijając zupełnie fakt, jak wiele dobrego nas czeka, również w kuchni.
Każda pora roku obfituje w inne produkty, a jesienią możemy cieszyć się sezonem na:
- owoce: gruszki, jabłka, morele, maliny, brzoskwinie, śliwki, jeżyny, aronię, borówkę, owoce czarnego bzu, czy żurawinę,
- warzywa: bakłażana, brokuły, brukiew, brukselkę, buraka, cebulę, cykorię, czarną rzepę, czosnek, fasolkę szparagową, jarmuż, kabaczki,  kalafiora, kalarepę, kapustę, marchew, ogórka, paprykę, pietruszkę, pomidora, pora, sałatę, selera, szpinak, ziemniaki, cukinię, dynię.

Dieta w mukowiscydozie jak wszyscy wiemy, powinna być wysokokaloryczna (ok 150% normy dla wieku i płci), wysokobiałkowa (ok 15% energii w całodziennej racji pokarmowej CRP) i wysokotłuszczowa (35–45% CRP), a węglowodany powinny stanowić 45–50% dobowego zapotrzebowania kalorycznego. W związku z tym często warzywa i owoce jako pokarmy o małej gęstości energetycznej są nieco pomijane w codziennym menu. Jest to duży błąd! Są to produkty, które dostarczają nam witamin, składników mineralnych, bezcennych przeciwutleniaczy, czy błonnika. Pamiętajmy, że zadaniem żywienia jest dostarczenie wszystkich składników diety, nie tylko kalorii, białek, tłuszczów i węglowodanów.
W planowaniu menu zaleca się, aby posiłki były regularne, o niewielkiej objętości, spożywane 4-6 razy dziennie. Dzieci powinny kształtować w sobie zdrowe nawyki żywieniowe. Produkty muszą być wysokiej jakości i wartości odżywczej.

Dzieci do lat 3 należy zachęcać do spożywania przekąsek takich jak świeże i suszone owoce (banany, winogrono, morele, żurawina, rodzynki, daktyle, figi, itp.), orzechy (włoskie, migdały, pistacje, i inne, w tym mogą być solone), przetwory mleczne (koktajle owocowe, jogurty, serki homogenizowane, itp.), domowe ciasteczka zbożowe, budynie z owocami, kaszka manna lub jaglana z owocami. Nie zaleca się zachęcania do spożywania produktów typu fast food, gdyż w perspektywie dłuższego stosowania mogą powodować zaburzenia gospodarki lipidowej, insulinooporność, cukrzycę.

ako rodzice chorego dziecka, powinniśmy pamiętać, że tego typu produkty poza dużą wartością kaloryczną nie dostarczają odpowiedniej ilości witamin i składników mineralnych, a te znajdziemy w sezonowych warzywach i owocach.
Obawiacie się, że dieta nie będzie odpowiednio kaloryczna, bo wasza pociecha jest małym niejadkiem, więc przy małej objętości posiłku staracie się zmieścić jak najwięcej wartości odżywczej? Poniżej kilka sposobów jak zwiększyć gęstość energetyczną jesiennych potraw.

Zwiększanie gęstości energetycznej potraw:

• dodawanie do potraw (puree ziemniaczanego marchewkowego, sosów, pierogów, pulpetów, placków ziemniaczanych, racuchów, gofrów, naleśników, deserów, itp.):
  • masła
  • śmietanki, mleczka kokosowego
  • oliwy z oliwek lub oleju rzepakowego/ lnianego/ z orzechów włoskich,
  • sera podpuszczkowego, homogenizowanego, twarogowego
  • dżemu i miodu w wersjach na słodko
• zabielanie zup z warzyw sezonowych zasmażką na bazie masła bądź oleju roślinnego
• dodawanie do zup z warzyw sezonowych:
  • śmietany, mleczka kokosowego
  • groszku ptysiowego
  • makaronu
  • klusek
  • grzanek
  • ryżu
• dodawanie żółtka lub całych jaj do potraw (klopsów, budyniów, kaszy manny, wypieków)
• stosowanie mleka w proszku do gotowych potraw (np. kotleciki z buraka, marchewki, dyni)
• gotowanie kasz, ryżu na mleku z dodatkiem masła lub oleju roślinnego
• dodawanie do surówek i sałatek: oleju, suszonych owoców, orzechów, pesto
• smarowanie pieczywa masłem lub pesto
• doprawianie twarogów śmietaną/ masłem/ oliwą/ olejem lnianym.

Planując posiłki dla dzieci w wieku przedszkolnym i szkolnym, powinno się przede wszystkim nauczyć je samodzielności w podejmowaniu decyzji i wybieraniu posiłków oraz przyjmowaniu enzymów. Ważne jest wyedukowanie grona pedagogicznego i ścisła współpraca z ośrodkiem oświaty, jeżeli nasz chory uczeń uczęszcza do szkoły, a zajęcia nie są prowadzone zdalnie.

Dzieci starsze i młodzież posiadają własne upodobania i przyzwyczajenia żywieniowe. Jeśli są one odpowiednio wykształcone we wcześniejszych latach życia, należy jedynie dbać o dostęp do wartościowych produktów i zachęcać do spożywania warzyw i owoców. W związku z tym warto wystawić w zasięgu wzroku świeże i suszone owoce, warzywa, orzechy. Można pozostawić dziecku pewną swobodę  w  decydowaniu  o własnej diecie, angażować je w przygotowywanie posiłków i kontrolować, czy nie występują błędy.
Natomiast, jeśli nasz mały niejadek ma problemy z nowymi produktami, stwórzmy planszę chwały/ celów, gdzie zaznaczymy każdy sukces (słoneczkiem, buźką, punktem, etc.), czy to będzie zjedzony posiłek, nowy produkt, warzywo, czy owoc, niech te małe sukcesy będą widoczne na naszej tablicy, a będzie można wspólnie ustalić nagrodę za odpowiednią ilość zdobytych celów/ punktów, co da motywację naszemu niejadkowi i pomoże w zmianie nawyków.

Jak wpleść warzywa sezonowe do diety:

• wykorzystajmy pesto ( np. pesto z pietruszki, szpinaku, dyni, czy buraka), nie tylko do makaronu, ale jako zamiennik masła do pieczywa,
• przygotujmy hummus na kanapki z dodatkiem pieczonej dyni, czy buraka,
• róbmy odżywcze koktajle (poniżej znajdziecie kilka przepisów na jesienne koktajle),
• przygotowujmy zupy kremy np. z dyni, buraka, marchewki, pietruszki, brokułu, kalafiora – podajmy je z mascarpone lub śmietanką czy łyżką pesto,
• zamiast klasycznego puree z ziemniaka, zróbmy puree warzywne z marchewki, dyni, kalafiora, dodajmy masło lub nieco mascarpone,
• dodajmy warzywa do masy na klopsiki, czy pulpety, świetnie sprawdzi się tu papryka, cukinia, bakłażan,
• jajecznica lub omlet z warzywami, to świetna propozycja na śniadanie lub kolację.

Jesienne koktajle:

Dyniowy z pomarańczą
- ½ szklanki pieczonej lub gotowanej na parze dyni – miąższ (dynię można zastąpić gotowaną marchewką)
- sok z 1 pomarańczy
- 100 ml mleka (lub śmietanki, czy mleka zagęszczonego, jeśli istnieje konieczność zwiększenia gęstości energetycznej koktajlu)
- sok z ½ cytryny
Wszystkie składniki blendujemy, jeśli koktajl jest zbyt gęsty, dodajemy wody.

Malinowy z bananem
- ¾ szklanki malin
- ½ banana
- ½ szklanki jogurtu greckiego
- 1 łyżeczka miodu
Wszystkie składniki blendujemy, jeśli koktajl jest zbyt gęsty, dodajemy wody.

Pieczone jabłko z marchewką
- 1 jabłko
- 2 szczypty cynamonu
- 100 ml mleczka kokosowego lub śmietanki
- 100 ml soku jabłkowego 100%
- 1 ugotowana marchew
- 2 suszone daktyle
Jabłko pieczemy do miękkości, a daktyle zalewamy wrzątkiem i odstawiamy na 5 min, odsączamy. Miąższ jabłka blendujemy z daktylami i pozostałymi składnikami, jeśli koktajl jest zbyt gęsty, dodajemy wody.

Szpinakowy
- 2 garści szpinaku baby
- 1 banan
- 3 morele lub 1 dojrzała brzoskwinia (poza sezonem można zastąpić mango lub dojrzałą gruszką)
- 100 ml soku pomarańczowego 100%
- opcjonalnie: 1 łyżka mascarpone, łyżeczka miodu
Wszystkie składniki blendujemy, jeśli koktajl jest zbyt gęsty, dodajemy wody.

Buraczany z gruszką i kakao
- gotowany burak - 1 sztuka
- gruszka – 1 sztuka
- sok z ½ cytryny
- szczypta zmielonych goździków
- łyżeczka kakao
- 100 ml mleka (lub mleka zagęszczonego, jeśli istnieje konieczność zwiększenia gęstości energetycznej koktajlu)
Wszystkie składniki blendujemy, jeśli koktajl jest zbyt gęsty, dodajemy wody.

Jesień to czas kiedy możemy cieszyć się dostępnością warzyw korzeniowych, kapustnych czy psiankowatych, a w domach pachnie szarlotką, dynią i grzybami. Zanim chwycimy po mrożonki i warzywa szklarniowe, starajmy się wykorzystać to, co jest dostępne świeże i blisko nas. Zwróćmy uwagę, że grzyby nie powinny się pojawiać w diecie najmłodszych. Niech każdy posiłek zawiera owoc lub warzywo w dowolnej postaci, np. owsianka z malinami, naleśniki z twarożkiem i musem jabłkowym, zupa krem z dyni z razowymi grzankami, gulasz drobiowy z buraczkami i kaszą jaglaną, łosoś ze szpinakiem i puree z marchewki, sałatka owocowa z mascarpone i orzechami, omlet z brokułem i suszonymi pomidorami.
Warzywa i owoce to nie tylko składniki odżywcze, ale i smak, zapach, czy kolor, a kto jak nie my „je oczami”? Jesień potrzebuje urozmaicenia! Sezon na grypę zbliża się wielkimi krokami, więc zadbajmy o różnorodność na talerzu również dla zdrowia!

Patrycja Kłysz