Sól (chlorek sodu) jest ważnym składnikiem naszej diety. Powszechnie wiadomo, że nadmierne spożycie soli, a tym samym sodu, może prowadzić do negatywnych skutków dla zdrowia, zarówno u dzieci, jak i dorosłych. Przyjrzyjmy się ogólnym zaleceniom dotyczącym spożycia sodu i soli w diecie oraz różnicom w przypadku osób zdrowych i chorych na mukowiscydozę.

Zacznijmy jednak od wyjaśnienia, jaką rolę sód odgrywa w naszym organizmie:

 

Regulacja równowagi wodno-elektrolitowej:
Sód jest głównym elektrolitem, który pomaga utrzymać równowagę płynów w organizmie. Wspólnie z potasem reguluje objętość płynów wewnątrz i na zewnątrz komórek, wpływając na utrzymanie odpowiedniego ciśnienia osmotycznego i równowagi kwasowo-zasadowej.

Przewodnictwo nerwowe i skurcze mięśni:
Sód bierze udział w przewodzeniu impulsów nerwowych i skurczach mięśni. Jest niezbędny do utrzymania prawidłowego funkcjonowania układu nerwowego i mięśniowego, w tym serca.

Regulacja ciśnienia krwi:
Sód odgrywa istotną rolę w regulacji ciśnienia krwi. Współdziała z potasem, aby utrzymać odpowiednie napięcie naczyń krwionośnych i równowagę płynów, co wpływa na ciśnienie krwi.

Wchłanianie glukozy i aminokwasów:
Sód jest zaangażowany w transport glukozy i aminokwasów przez błony komórkowe, umożliwiając im dostęp do komórek i wykorzystanie jako źródła energii.

Regulacja pH:
Sód pomaga w utrzymaniu odpowiedniego pH krwi i płynów ustrojowych, współdziałając z innymi buforami kwasowo-zasadowymi w organizmie.

Utrzymanie odpowiedniej objętości krwi:
Sód odgrywa rolę w regulacji objętości krwi poprzez wpływ na wchłanianie wody i regulację jej dystrybucji w organizmie.

Należy jednak pamiętać, że równowaga sodowa w organizmie jest równie ważna, co jej dostateczne spożycie. Dlatego ważne jest zachowanie równowagi w spożyciu sodu, zgodnie z zaleceniami dietetycznymi i indywidualnymi potrzebami zdrowotnym pacjenta.

Ogólne zalecenia dotyczące spożycia sodu i soli:

Dorośli:
Światowa Organizacja Zdrowia (WHO) i Instytut Żywności i Żywienia (IŻŻ) zalecają ograniczenie spożycia sodu do mniej niż 2 g dziennie, co odpowiada mniej więcej 5 g soli. Nadmierne spożycie soli wiąże się z wysokim ciśnieniem krwi i zwiększa ryzyko chorób serca.

Dzieci:
Zalecenia dotyczące spożycia soli dla dzieci są niższe niż dla dorosłych, ponieważ ich zapotrzebowanie na sód jest mniejsze. WHO podaje, że dla dzieci w wieku od 2 do 15 lat spożycie soli nie powinno przekraczać 3-5 g na dzień, w zależności od wieku.

Różnice w spożyciu soli u osób zdrowych i chorych na mukowiscydozę:

Osoby zdrowe i chore na mukowiscydozę mają różne zalecenia dotyczące spożycia soli ze względu na specyficzne cechy choroby. Ogólne zalecenia dotyczące spożycia soli są odpowiednie dla większości osób zdrowych. Warto zauważyć, że niektóre grupy w tym osoby z nadciśnieniem tętniczym lub niewydolnością serca, mogą być zobowiązane do ograniczenia spożycia soli jeszcze bardziej, zgodnie z zaleceniami lekarza.
Natomiast osobom chorym na mukowiscydozę zaleca się, aby spożywały większe ilości soli, by pomóc w utrzymaniu odpowiedniego poziomu elektrolitów i zapobiegać odwodnieniu.
W przypadku chorych na mukowiscydozę, zalecenia dotyczące spożycia soli powinny być dostosowane indywidualnie przez lekarza, biorąc pod uwagę specyficzne potrzeby pacjenta. Ze względu na zbyt niskie spożycie soli w diecie niemowląt i małych dzieci, ciągłą utratą sodu z potem oraz przez przewód pokarmowy, towarzystwa takie jak ESPEN, ESPEGHAN, ECFS zalecają rutynową suplementację sodem u wszystkich niemowląt z mukowiscydozą do maksymalnej dawki 4 mmol/kg m.c./dobę (*). Dawka powinna być ustalana indywidualnie w odniesieniu do warunków atmosferycznych, stanu zdrowia, wieku i wyników badań. Zazwyczaj suplementacja 1–2 mmol/kg m.c./dobę jest skuteczna. Planując żywienie i suplementację, należy uwzględnić wszystkie źródła podaży chlorku sodu w tym mieszanki mleczne jak np. Milupa Cystilac. Roztwór 10% NaCl należy podawać doustnie w małych porcjach w ciągu dnia, np. rozpuszczony w wodzie lub mleku.

Przyjrzyjmy się możliwym przyczynom nieprawidłowych poziomów sodu u osób z mukowiscydozą:

Zwiększona utrata soli:
Osoby z mukowiscydozą mają zwiększoną produkcję potu, który zawiera dużo elektrolitów, w tym sodu, co prowadzi do większej utraty soli przez skórę. Co ważne utrata płynów
i jonów sodu zachodzi również przez gruczoły zewnątrzwydzielnicze błony śluzowej oskrzeli, układu pokarmowego, trzustki, ślinowe i łzowe.

Zaburzona funkcja trzustki i biegunki:
Osoby z mukowiscydozą często mają trudności z trawieniem tłuszczów, co może prowadzić do zaburzeń wchłaniania soli i elektrolitów oraz biegunek tłuszczowych. To może przyczyniać się do niedoboru sodu i odwodnienia.

Leki:
Osoby z mukowiscydozą często przyjmują leki z rodziny NLPZ, takie jak ibuprofen, naproksen itp. które mogą wpływać na funkcję nerek i zwiększać wydalanie sodu z moczem. Wpływ NLPZ na utratę sodu może być zmienny i zależy od indywidualnej reakcji organizmu. Niektóre z diuretyków, jak furosemid, hydrochlorotiazyd czy spironolakton, mogą również przyczyniać się do utraty sodu.

Niedobór sodu w mukowiscydozie może prowadzić do wielu objawów, takich jak odwodnienie, zmęczenie, hipotensja (niskie ciśnienie), zaburzenia elektrolitowe i inne problemy zdrowotne. Dlatego ważne jest monitorowanie poziomu sodu i odpowiednie zarządzanie nawodnieniem i dietą, a także regularne kontrole lekarskie.

Zalecane źródła sodu w diecie dzieci i dorosłych obejmują różne produkty spożywcze, które dostarczają naturalnie występujący sód lub są źródłem soli.

Warzywa:
Warzywa takie jak szpinak, brokuły, marchew, cukinia i pomidory. Warzywa w zalewie, w puszkach, sałatki warzywne marynowane w zalewie, kiszonki, marynowane oliwki, kapary, anchois.

Ryby i owoce morza:
Ryby, jak łosoś i tuńczyk, ryby wędzone, rolmopsy, matiasy oraz skorupiaki, takie jak krewetki, ryby w puszkach z dobrym składem.

Produkty mleczne:
Mleko, jogurt i sery (w szczególności feta, pleśniowy, podpuszczkowy, bryndza, dostarczają nie tylko wapnia, ale także sodu.

Pieczywo:
Pieczywo na zakwasie, razowe, wieloziarniste, pszenne, orkiszowe, żytnie i inne. Chleb z pełnego ziarna, w przeciwieństwie do białego chleba, może dostarczać nieco większą ilość sodu.

Woda mineralna:
Niektóre rodzaje wody mineralnej zawierają naturalnie występujący sód, choć warto zwracać uwagę na etykietę.

Inne:
Przyprawy (różne rodzaje soli, sos sojowy, sos rybny, inne sosy), solone orzeszki, suszone pomidory, wysokiej jakości wędliny, solony popcorn, płatki kukurydziane bez dodatku cukru.

Niektóre produkty spożywcze mogące zawierać duże ilości soli nie są zalecane jako główne źródła sodu w diecie dzieci i dorosłych.

Przetworzone mięso:
Niskiej jakości wędliny, kiełbasy, szynki i inne przetwory mięsne.

Fast food:
Dania serwowane w restauracjach typu fast food, takie jak hamburgery, frytki, czy nuggetsy.

 

Przekąski i słodycze:
Przetworzone przekąski, jak chipsy, krakersy, ciastka, wafelki, solony karmel i słone paluszki, wyroby cukiernicze.

Przetworzone dania gotowe:
Gotowe zupy, sosy, dania mrożone, konserwy i inne przetworzone produkty spożywcze.

Napoje:
Niektóre napoje gazowane i napoje energetyczne.

Inne:
Kostki rosołowe, niskiej jakości mieszanki przypraw, gotowe marynaty, sosy hamburgerowe, majonezowe i inne niskiej jakości.

Ważne jest, aby zwracać uwagę na etykiety i informacje dotyczące zawartości soli na opakowaniach produktów spożywczych. Czytanie etykiet pozwala świadomie kontrolować spożycie sodu.

 

Fakty i mity dotyczące soli:

Fakty:

Sól jest niezbędnym składnikiem naszego organizmu: Sód pełni ważną funkcję w regulacji równowagi elektrolitowej, ciśnienia krwi i funkcjonowaniu mięśni oraz nerwów.

Nadmierne spożycie soli jest szkodliwe: Zbyt duża ilość spożywanej soli w stosunku do zapotrzebowania może zwiększać ryzyko wystąpienia wysokiego ciśnienia krwi, chorób serca, udaru mózgu i innych poważnych problemów zdrowotnych.

Mity:

Wszystkie sole są takie same: Istnieje wiele rodzajów soli, takich jak sól kuchenna, sól morska i sól himalajska, które różnią się składem mineralnym i smakiem. Nie wszystkie sole są jednakowe pod względem składu, a różnice mogą mieć minimalny wpływ na zdrowie przez dostarczenie śladowej ilości składników mineralnych.

Sól powoduje bezwzględne zwiększenie masy ciała: Spożycie nadmiernych ilości soli może powodować zatrzymywanie wody i prowadzić do krótkotrwałego przyrostu masy ciała, ale nie jest głównym czynnikiem wpływającym na trwałą utratę lub przyrost masy ciała.

Wyłączenie soli z diety jest korzystne dla zdrowia: Chociaż ograniczenie spożycia soli jest ważne dla ogółu społeczeństwa, to całkowite wyłączenie soli z diety osób zdrowych może prowadzić do niedoboru sodu i zaburzeń równowagi elektrolitowej. Konieczne jest utrzymanie umiarkowanej ilości soli w diecie.

Podsumowanie
Każdy pacjent mukowiscydozą ma unikalne potrzeby dotyczące spożycia sodu, dlatego ważne jest, aby lekarz lub dietetyk przeprowadził indywidualną ocenę i opracował plan żywieniowy odpowiedni dla danego pacjenta. Utrzymanie zrównoważonej diety, która zapewni odpowiednią ilość sodu oraz innych składników odżywczych jest kluczowe. Dieta powinna być różnorodna i bogata w owoce, warzywa, pełnoziarniste produkty zbożowe, lekkostrawne białko, zdrowe tłuszcze i produkty mleczne. U niektórych pacjentów z mukowiscydozą suplementacja sodu może być konieczna. Decyzja o suplementacji powinna być podejmowana przez lekarza na podstawie badań i oceny stanu pacjenta.
Dieta wysokosodowa może być zalecana, szczególnie jeśli występuje nadmierna utrata soli z potem (w czasie infekcji, gorączki, czy wysokiej temperatury otoczenia w trakcie upałów). W takich przypadkach lekarz lub dietetyk może zalecić spożywanie większych ilości soli w diecie, lub stosowanie elektrolitów w celu utrzymania odpowiedniej równowagi elektrolitowej. Regularne monitorowanie poziomu sodu we krwi jest istotne, aby zapewnić optymalne leczenie i dostosować plan żywieniowy na podstawie wyniki badań.

Dietetyk mgr Patrycja Kłysz